İş sözleşmesi, bir tarafın iş görmeyi diğer tarafın da görülen iş karşılığında bir ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir. İki taraflı yapılan bu sözleşmenin tarafları işçi ve işverendir. Kanunda aksi belirtilmedikçe iş sözleşmeleri belirli bir şekle tabi değildir. Ancak süresi bir yıl ve daha fazla olan sözleşmelerin yazılı yapılması zorunludur. Kural olarak iş sözleşmesinin sona ermesiyle işçi ve işveren arasında karşılıklı borçlar sona ermektedir. İş ilişkisinin sona ermesinin ardından işçinin çalışma süresi boyunca işverenin müşteri çevresi, üretim sırları vb. gibi edindiği bilgileri kullanması işveren tarafın zarar görmesine neden olabilecektir. Bu sebeple işveren ve işçi arasında iş sözleşmesinin bitiminden itibaren işçinin rekabet yasağına uyması amacıyla sözleşme imzalanmaktadır. Bu sözleşme iş sözleşmesinin içerisinde bir hüküm ile yer alabileceği gibi ayrı bir sözleşme olarak da düzenlenebilmektedir. Bu makalemizde rekabet yasağına ilişkin hükümler ve rekabet yasağına ilişkin açılacak davalarda zorunlu arabuluculuk yönetiminin nasıl kullanılacağına ilişkin konular ele alınacaktır.
1)REKABET YASAĞI SÖZLEŞMESİ
Rekabet yasağı sözleşmeleri 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 444.-447. maddeleri arasında detaylı düzenlenmiştir. Kanunun 444. maddesine göre; “Fiil ehliyetine sahip olan işçi, işverene karşı, sözleşmenin sona ermesinden sonra herhangi bir biçimde onunla rekabet etmekten, özellikle kendi hesabına rakip bir işletme açmaktan, başka bir rakip işletmede çalışmaktan veya bunların dışında, rakip işletmeyle başka türden bir menfaat ilişkisine girişmekten kaçınmayı yazılı olarak üstlenebilir.” Kanunun yazılma amacına bakıldığında bir işçi ile işveren arasındaki iş akdi sona erdikten sonra işçinin edindiği bilgileri işverenin aleyhine zarar oluşturacak şekilde kullanması hakkaniyet ile bağdaşmayacağından dolayı rekabet yasağı sözleşmesi oluşturma ihtiyacı doğmuştur. Bu sözleşme ancak açıkça kararlaştırılmış olması durumunda işten ayrılan kişiye karşı öne sürülebilmektedir.
2)REKABET SÖZLEŞMESİNİN GEÇERLİLİK KOŞULLARI
· İşçinin fiil ehliyeti bulunmalıdır.
· Sözleşme yazılı olarak yapılmak zorundadır.
· İşverenin korunmaya değer haklı bir menfaatinin olması gereklidir.
· İşçinin ekonomik geleceği tehlikeye düşürülmemelidir.
· Sözleşmesinin süresi özel durum ve koşullar dışında iki yılı aşamaz.
· Rekabet yasağının geçerli olacağı coğrafi bölgenin sözleşmede belirtilmiş olması gerekir.
· Konu bakımından sınırlandırılma yapılmalıdır.
3)AŞIRI REKABET YASAĞININ SINIRLANDIRILMASI
Rekabet yasağı sözleşmesinin geçerlilik koşullarının sözleşmede aşırı nitelikte kararlaştırılmış olduğu durumlarda kanun koyucu, hakimin sözleşmeye müdahale ederek aykırılığı sınırlandırabileceğini belirtmiştir. TBK madde 445/2’ye göre, “Hâkim, aşırı nitelikteki rekabet yasağını, bütün durum ve koşulları serbestçe değerlendirmek ve işverenin üstlenmiş olabileceği karşı edimi de hakkaniyete uygun biçimde göz önünde tutmak suretiyle, kapsamı veya süresi bakımından sınırlayabilir.” Ancak hakimin her ne kadar rekabet yasağını sınırlandırma yetkisi bulunsa da sözleşmeye hüküm ekleme ve sözleşmeyi baştan uyarlama yetkisi bulunmamaktadır.
4)REKABET YASAĞINA AYKIRI DAVRANIŞIN SONUÇLARI
TBK’nın 446. maddesine göre, “Rekabet yasağına aykırı davranan işçi, bunun sonucu olarak işverenin uğradığı bütün zararları gidermekle yükümlüdür. Yasağa aykırı davranış bir ceza koşuluna bağlanmışsa ve sözleşmede aksine bir hüküm de yoksa, işçi öngörülen miktarı ödeyerek rekabet yasağına ilişkin borcundan kurtulabilir; ancak, işçi bu miktarı aşan zararı gidermek zorundadır. İşveren, ceza koşulu ve doğabilecek ek zararlarının ödenmesi dışında, sözleşmede yazılı olarak açıkça saklı tutması koşuluyla, kendisinin ihlal veya tehdit edilen menfaatlerinin önemi ile işçinin davranışı haklı gösteriyorsa, yasağa aykırı davranışa son verilmesini de isteyebilir.” Maddenin de içeriğinden anlaşıldığı gibi yapılan akde uyulmaması sebebiyle işveren tarafa, zararının tazminini isteme, kararlaştırılmış cezai şartı talep etme ve rekabet yasağına aykırılık teşkil eden davranışa sona verilmesini isteme hakkı verilmiştir. İşveren, zararını ve zarara yol açan fiilin arasında illiyet bağının bulunduğunu ispatlayarak tazminat isteminde bulunacaktır işverenin istemde bulunurken işçinin kusurunu ispat etmesine gerek yoktur. Maddenin devamında sözleşmede aksi kararlaştırılmış olmadıkça, işçinin cezai şartı ödeyerek rekabet etmeme borcundan kurtulabileceği düzenlenmiştir. Rekabet yasağı sözleşmesinde kararlaştırılan cezai şartın aşırı olduğu durumlarda TBK madde 182/3’teki “Hakim, aşırı gördüğü ceza koşulunu kendiliğinden indirir.” şeklinde hükme bağlanmıştır. Hakim aşırı gördüğü cezai koşulları takdir yetkisine dayanarak indirebilecektir. Madde metnin son fıkrasında işverenin, işçiden yasağa aykırı davranışı sona erdirilmesini talep etme hakkı bulunmaktadır. Buna göre, öncelikle işverenin bu hakkını rekabet yasağı sözleşmesinde açıkça saklı tutmuş olmalıdır aksi halde işverenin ihlal sonrasında böyle bir talepte bulunma hakkı bulunmayacaktır.
5)REKABET YASAĞININ SONA ERMESİ
Rekabet yasağı sözleşmesi, özel durum ve koşullar yok ise;
· En fazla iki yıllığına yapılabilir ve kararlaştırılan süre sonunda bir işleme gerek kalmadan kendiliğinden sona erer.
· İşçinin ölümü durumunda kendiliğinden sona erer ancak işveren taraf ölmüş ise kendi şahsı lehine kurulmuş bir sözleşme olmadıkça varlığını sürdürmeye devam eder.
Rekabet yasağı sözleşmesini sona erdirme hususunda karşılıklı anlaşmaları halinde ise;
· Yasağın sürdürülmesinde işverenin mevcut yararının kalmaması,
· İşverenin, haklı neden olmaksızın işçi ile yaptığı iş sözleşmesini feshetmesi,
· İşçinin, işveren tarafın sebep olduğu nedene dayanarak iş sözleşmesini feshetmesi,
İş sözleşmelerinin sona ermesinden sonra işçinin rekabet yasağı sözleşmesine aykırı hareket etmesi nedeniyle işveren tarafından dava açılmaktadır. Açılacak davalar tarafların sıfatına bakılmaksızın 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre, mutlak ticari davalardan kabul edilmektedir. Bu nedenle bu davaların görüleceği mahkeme Ticaret Mahkemesi’dir. Ayrıca arabuluculuk çözüm yolunun hukukumuza girmesiyle ticari davalarda dava açmadan önce arabulucuya başvurma zorunluluğu getirilmiştir.
6)ARABULUCULUK SÜRECİ
6325 sayılı “Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu” ile ülkemizde arabuluculuk, alternatif uyuşmazlık çözüm yolu olarak yürürlüğe girmiştir. 06/12/2018 tarih ve 7155 sayılı yasa ile 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren alacak ve tazminata ilişkin ticari uyuşmazlıklarda rakam sınırı olmaksızın zorunlu arabuluculuk getirilmiştir. 6102 sayılı TTK madde 5/A eklenerek 4. maddesinde belirtilen davalardan konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri hakkında dava açılmadan önce arabulucuya başvurulması zorunluluğu getirilmiştir. Bahsi geçen uyuşmazlık hallerinde dava açmadan önce arabulucuya başvurulmuş olunması dava şartı olarak düzenlenmiştir.
TBK’nın rekabet yasağına ilişkin 444 ve 447. maddelerinden doğan davalar mutlak ticari dava olarak kabul edilmiştir. Bu sebeple dava açılmadan önce rekabet yasağına ilişkin hükümlerde arabulucuya gidilmesi zorunlu hale gelmiştir.
Arabuluculuğun zorunlu olduğu durumlarda arabulucu, görevlendirildiği tarihten itibaren altı hafta içinde süreci sonuçlandırmaktadır. Bu süre zorunlu hallerde arabulucu tarafından en fazla iki hafta daha uzatılabilir. Anlaşmazlığın sonuçlandırılması 6+2 hafta sürmektedir.
Arabuluculuk; tarafların anlaşması, taraflardan birinin çekildiğini arabulucuya veya karşı tarafa bildirmesi ile sona erecektir. Tutanak, taraflar, kanuni temsilcileri ya da avukatlarınca imzalanacak olup hazırlanan bu tutanağın birer örneği taraflara verilecektir. Taraflar bu belgeleri 5 yıl saklamakla mükelleftir. Anlaşma koşullarını yerine getirmeyen taraf için Sulh Hukuk Mahkemesinden icra edilebilirlik şerhi alınabilmektedir. Bu durumda anlaşma belgesi, ilam niteliği kazanacaktır
NTN Arabuluculuk; hızlı, etkili ve tarafların rızası ile çözümlenebilecek bu türden ihtilafların neticelendirilmesi için tarafların Arabuluculuğa başvurmasını önemle tavsiye etmektedir.