6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 487. maddesi uyarınca yayım sözleşmesi; ‘’Bir fikir ve sanat eseri sahibinin veya halefinin, o eseri yayımlanmak üzere yayımcıya bırakmayı, yayımcının da onu çoğaltarak yayımlamayı üstlendiği sözleşmelerdir.” şeklinde tanımlanmıştır. Sözleşmenin hükümleri her ne kadar TBK’da düzenlenmiş ise de asıl olarak 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda uygulama alanı bulmaktadır. İş bu makale uyarınca yayım sözleşmelerinin unsurları, yayımlatan ve yayımcının hakları ve doğan uyuşmazlıklar nedeniyle açılacak davalarda zorunlu arabuluculuk süreci incelenecektir.
1)Yayın Sözleşmelerinin Özellikleri
· Yayımcı sözleşmeyi piyasaya sürme hakkına sahip olurken aynı zamanda eseri piyasaya sürmeyi borçlanmaktadır.
· Sözleşme yapılırken yazılı şekil şartı öngörülmüştür.
· Tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir.
· Eseri yayımlatan kişi eserin telif hakkının bulunmamasından dolayı sorumludur.
2)Yayın Sözleşmelerinin Süresi ve Basın Sayısı
TBK 489 uyarınca düzenlemiştir. Buna göre; “Yayım sözleşmesiyle eser sahibinin hakları, sözleşmenin ifasının gerektirdiği ölçüde ve süreyle yayımcıya geçer.” maddenin içeriğinden de anlaşıldığı üzere yayım sözleşmesi süresi boyunca eser sözleşmesinin hakları ifasını gerektirdiği ölçüde yayımcıya geçmektedir.
TBK 491’e göre basım sayısı sözleşmede belirtilmek zorundadır ancak taraflar basım sayısını kararlaştırmamışlarsa yayımcının bir basım hakkı vardır.
3)Yayımlatanın Hakları
· Yayımcının menfaatlerini korumak ve onun sorumluluğunu artırmamak koşuluyla eser üzerinde düzeltme ve iyileştirme yapmabilmektedir.
· Yayımlayacağı eseri kanun kapsamına göre ayrı ayrı ve birlikte basma hakkına sahiptir.
· Sözleşmede açıkça belirtilmiş olmak şartıyla çeviri yapma hakkına sahiptir.
· Aksi sözleşmenin hükümlerinden anlaşılmadığı takdirde bedel isteme hakkına da sahip olacaktır.
4)Yayımlayıcının Hakları
· Yayımlayıcının sahip olduğu haklar eseri yayımlatan kadar geniş olmamakla birlikte, sözleşme hükümleri çerçevesinde eseri çoğaltma ve yayma hakkına haizdir.
5)Yayın Sözleşmesinin Sona Ermesi
· Eserin yok olması: TBK 498’a göre, “Eser, yayımcıya teslimden sonra beklenmedik hâl sonucu yok olsa bile, yayımcı bedeli ödemekle yükümlüdür.”
· Basılanın yok olması: TBK 499’a göre, “Eserin tamamlanmış olan baskı adedinin tamamı veya bir bölümü, satışa sunulmadan önce beklenmedik hâl sonucu yok olursa yayımcı, yayımlatana ayrıca bir bedel ödemeksizin yok olan miktarı, gideri kendisine ait olmak üzere yeniden basabilir.”
· Kişisel sebeplerle sona ermesi: TBK 500’e göre, “Eser sahibi eseri tamamlamadan önce ölür veya tamamlama yeteneğini yitirir ya da eseri tamamlaması kendi kusuru olmaksızın imkânsız duruma gelirse, sözleşme kendiliğinden sona erer. Ancak, sözleşmenin tamamı veya bir bölümünün yerine getirilmesi mümkün ve hakkaniyete uygun bulunursa hâkim, sözleşme ilişkisinin devam etmesine ve bunun için gereken değişikliklerin yapılmasına karar verebilir.”
6)Yayın Sözleşmelerinden Doğan Davalarda Arabuluculuk Süreci
6325 sayılı “Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu” ile ülkemizde arabuluculuk, alternatif uyuşmazlık çözüm yolu olarak yürürlüğe girmiştir. 06/12/2018 tarih ve 7155 sayılı yasa ile 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren alacak ve tazminata ilişkin ticari uyuşmazlıklarda rakam sınırı olmaksızın zorunlu arabuluculuk getirilmiştir. 6102 sayılı TTK madde 5/A eklenerek 4. maddesinde belirtilen davalardan konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri hakkında dava açılmadan önce arabulucuya başvurulması zorunluluğu getirilmiştir. Bahsi geçen uyuşmazlık hallerinde dava açmadan önce arabulucuya başvurulmuş olunması dava şartı olarak düzenlenmiştir.
TBK’nın yayım sözleşmelerine ilişkin 487-501 maddelerinden doğan davalar mutlak ticari dava olarak kabul edilmiştir. Bu sebeple dava açılmadan önce yayım sözleşmelerine ilişkin hükümlerde arabulucuya gidilmesi zorunlu hale gelmiştir.
Arabuluculuğun zorunlu olduğu durumlarda arabulucu, görevlendirildiği tarihten itibaren altı hafta içinde süreci sonuçlandırmaktadır. Bu süre zorunlu hallerde arabulucu tarafından en fazla iki hafta daha uzatılabilir. Anlaşmazlığın sonuçlandırılması 6+2 hafta sürmektedir.
Arabuluculuk; tarafların anlaşması, taraflardan birinin çekildiğini arabulucuya veya karşı tarafa bildirmesi ile sona erecektir. Tutanak, taraflar, kanuni temsilcileri ya da avukatlarınca imzalanacak olup hazırlanan bu tutanağın birer örneği taraflara verilecektir. Taraflar bu belgeleri 5 yıl saklamakla mükelleftir. Anlaşma koşullarını yerine getirmeyen taraf için Sulh Hukuk Mahkemesinden icra edilebilirlik şerhi alınabilmektedir. Bu durumda anlaşma belgesi, ilam niteliği kazanacaktır
NTN Arabuluculuk; hızlı, etkili ve tarafların rızası ile çözümlenebilecek bu türden ihtilafların neticelendirilmesi için tarafların Arabuluculuğa başvurmasını önemle tavsiye etmektedir.